Του Πυραγού Γαϊτανίδη Ιωάννη
Μια δυσάρεστη πρωτιά κατέχει η χώρα μας σε ανθρώπινες απώλειες από τροχαία ατυχήματα. Εντυπωσιακή όμως είναι και η Ευρωπαϊκή πραγματικότητα: 42.000 άτομα ετησίως πεθαίνουν επί τόπου σε τροχαία ατυχήματα και 64.000 άτομα μετά τη διακομιδή τους στο νοσοκομείο.
Μία μέθοδος προσέγγισης για διάσωση εγκλωβισμένων σε όχημα περιλαμβάνει εφτά (7) σημαντικά βήματα.
Η μέθοδος SAVER (Systematic Approach to Vehicle Entrapment Rescue), αναλύεται πιο κάτω:
1. Προσέγγιση - Αναγνώριση
2. Κίνδυνοι - Σταθεροποίηση
3. Δημιουργία πρόσβασης για παροχή πρώτων βοηθειών
4. Παροχή πρώτων βοηθειών (και ταυτόχρονα)
5. Δημιουργία ικανού χώρου
6. Απεγκλωβισμός
7. Αξιολόγηση - εκπαίδευση
Η επιχείρηση διάσωσης εγκλωβισμένου από τροχαίο ατύχημα πρέπει να περιλαμβάνει τα ανωτέρω βήματα ή φάσεις και πριν μεταβούμε στην επόμενη φάση θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η προηγούμενη.
Οι τύποι εγκλωβισμού διακρίνονται σε τρία είδη:
Ο μηχανικός εγκλωβισμός, όπου το όχημα έχει πάθει τέτοια ζημιά που ο επιβάτης δεν μπορεί να εξέλθει αυτού, παρότι ο ίδιος δεν έχει εγκλωβιστεί φυσικά,
ο φυσικός εγκλωβισμός τύπου I, όπου οι επιβάτες έχουν τραυματιστεί με τέτοιο τρόπο που για να γίνει παροχή ιατρικής βοήθειας και απομάκρυνσή τους χρειάζεται πρόσθετος χώρος και
ο φυσικός εγκλωβισμός τύπου II όπου ο τραυματίας είτε συμπιέζεται είτε έχει διατρηθεί από τα συντρίμμια του οχήματος.
Όσον αφορά τα είδη των απεγκλωβισμών, διακρίνονται σε άμεση απελευθέρωση και σε ελεγχόμενη απελευθέρωση, καθοριζόμενα σαφώς από την κατάσταση της υγείας του τραυματία και τον κίνδυνο που αυτός διατρέχει. Εννοείται ότι άμεση απελευθέρωση δεν μπορεί να συμβεί όταν υπάρχει φυσικός εγκλωβισμός τύπου II (επειδή αυτού του είδους ο απεγκλωβισμός απαιτεί εξ ορισμού πολύ χρόνο). Μια σωστή ομάδα διάσωσης θα πρέπει να είναι κατάλληλα οργανωμένη και εκπαιδευμένη και να αποτελείται από τα κάτωθι μέλη (όπως καθορίζεται από διεθνείς κανονισμούς του ΟΗΕ για τις ομάδες διάσωσης):
Α. επικεφαλής της ομάδας
Β. τεχνική ομάδα (δύο διασώστες)
Γ. υπεύθυνος ασφαλείας
Δ. παραϊατρικός - ο παρέχων πρώτες βοήθειες
Ε. οδηγός - γενικός βοηθός
Με τα κάτωθι συνοπτικά καθήκοντα:
Ο επικεφαλής (που θα πρέπει να έχει ιδιαίτερα διακριτικά εμφάνισης μεταξύ της ομάδας) πραγματοποιεί την αναγνώριση, καθορίζει το σχέδιο επέμβασης και φροντίζει για την εφαρμογή του και είναι ο συνδετικός κρίκος επικοινωνίας με άλλους εμπλεκόμενους στο συμβάν (ΕΚΑΒ, τροχαία, γερανοί κλπ).
Η τεχνική ομάδα είναι αρμόδια για όλα τα τεχνικά θέματα (σταθεροποίηση, τζάμια, δημιουργία πρόσβασης, απεγκλωβισμός κλπ)
Ο υπεύθυνος ασφαλείας εξασφαλίζει την ασφάλεια των διασωστών, των παρευρισκομένων πολιτών και την περαιτέρω ασφάλεια των τραυματιών, κατά τη διάρκεια της διάσωσης (αποσυνδέει την μπαταρία, ελέγχει την σταθεροποίηση, προστατεύει τον τραυματία με διάφορα προστατευτικά υλικά κατά τις εργασίες απεγκλωβισμού του, απομακρύνει τα σπασμένα γυαλιά, καλύπτει τις αιχμηρές επιφάνειες κλπ)
Ο παραϊατρικός εισέρχεται στο όχημα το συντομότερο δυνατό και εξετάζει συνολικά την κατάσταση του τραυματία, του εξηγεί τις διαδικασίες απεγκλωβισμού του που θα ακολουθήσουν, τον ενθαρρύνει, του παρέχει τις αναγκαίες πρώτες βοήθειες και βοηθάει ενημερώνοντας για ό,τι έχει προηγηθεί, το πλήρωμα ασθενοφόρου που θα παραλάβει τον τραυματία
Ο οδηγός-γενικός βοηθός ετοιμάζει τον εξοπλισμό που θα χρησιμοποιηθεί και φροντίζει για την σωστή λειτουργία αυτού.
Ο χώρος εργασίας της ομάδας θα πρέπει να οργανωθεί με τον κάτωθι τρόπο:
Με κέντρο τα συγκρουσθέντα οχήματα δημιουργείται κύκλος ακτίνας 5μ που καθορίζεται σαν χώρος εργασίας της ομάδας. Καθορίζεται επίσης κύκλος 10μ στον οποίο παραμένουν όλα τα οχήματα. Ορίζεται ένας χώρος εναπόθεσης των συντριμμιών ή των μερών του οχήματος που θα προκύψουν κατά τις διαδικασίες απεγκλωβισμού των θυμάτων, καθώς και ένας συγκεκριμένος χώρος όπου θα υπάρχουν όλα τα εργαλεία (καλύτερα πάνω σε κάποιο μουσαμά ή πλαστικό ύφασμα)
Παράλληλα, θα πρέπει να γίνει σήμανση της οδού ή διακοπή της κυκλοφορίας άλλων οχημάτων, να ληφθεί μέριμνα για τον κίνδυνο έναρξης πυρκαγιάς, να παραμείνει ανοιχτός ο χώρος πρόσβασης για άλλα οχήματα που ενδεχόμενα καταφθάσουν στο τόπο του συμβάντος, να απομακρυνθεί το πλήθος και να υπάρξει επιτήρηση τυχόν προσωπικών αντικειμένων των θυμάτων.
Σημαντικός επίσης είναι ο παράγοντας "επικοινωνία" μεταξύ των μελών της ομάδας, φροντίζοντας ώστε όλοι, έχοντας τον ίδιο κώδικα, να γνωρίζουν την ανατομία του οχήματος (κολώνα μπροστινή Α, κολώνα μεσαία Β, κολώνα πίσω C) να είναι σαφές και ξεκάθαρο στον καθένα το τι πρόκειται να γίνει, να αναφέρεται ο απαιτούμενος χρόνος και τυχόν αλλαγές που μπορεί να προκύψουν κατά τη διαδικασία απεγκλωβισμού, οι οποίες μπορεί να επηρεάσουν τον εκτιμώμενο χρόνο απελευθέρωσης, να χρησιμοποιούνται σήματα με τα χέρια και εάν χρειασθεί φωνητική επικοινωνία αυτή να γίνει όσο το δυνατό χαμηλόφωνα και σε κάθε περίπτωση, αν είναι δυνατόν, εκτός του οπτικού και ακουστικού πεδίου του τραυματία. Κατόπιν όλων των ανωτέρων απαραίτητων προϋποθέσεων έρχεται η στιγμή για την εφαρμογή των 7 φάσεων απεγκλωβισμού των θυμάτων του τροχαίου ατυχήματος.
Φάση 1: προσέγγιση στο τόπο του ατυχήματος - αναγνώριση
Μεταβαίνοντας στον τόπο του συμβάντος θα πρέπει το συντονιστικό κέντρο μας, μέσω του ασυρμάτου, να δώσει όσο το δυνατόν ακριβέστερες πληροφορίες για τον τόπο του συμβάντος, τον αριθμό των τραυματιών, τη φύση των τραυματισμών, τον αριθμό των εμπλεκομένων οχημάτων, τον τύπο αυτών, αν υπάρχουν παγιδευμένα θύματα, καθώς και τυχόν άλλους, είτε προφανείς, είτε ειδικούς κινδύνους.
Με την άφιξη της διασωστικής εξόδου γίνονται τα ακόλουθα:
Ο επικεφαλής και ο υπεύθυνος ασφαλείας κάνουν αναγνώριση που περιλαμβάνει πιθανούς κινδύνους και προτεραιότητα αντιμετώπισης αυτών καθώς και κατάστρωση σχεδίου επέμβασης με ανάλογη προτεραιότητα ενεργειών. Παράλληλα, όλοι οι υπόλοιποι ετοιμάζονται για την επιχείρηση. Όταν ο επικεφαλής δώσει το σήμα "ο χώρος ασφαλής", τότε ο παραϊατρικός προσεγγίζει όσο μπορεί τα θύματα, οι δύο διασώστες σταθεροποιούν το όχημα ενώ ο οδηγός μαζί με τους δύο διασώστες διαμορφώνει τον χώρο των εργαλείων απλώνοντας σε ένα πλαστικό ή μουσαμά όλα τα εργαλεία που πιθανόν να χρησιμοποιηθούν. Όλοι φορούν προστατευτική ενδυμασία (κράνος, γυαλιά, γάντια απαραίτητα, μπότες, στολή), καθορίζεται η ακτίνα 5 μέτρων για την εργασία των διασωστών, γίνεται εκτίμηση της κινητικής ενέργειας που υπήρξε κατά την σύγκρουση για να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με τον μηχανισμό των τραυματισμών και την ιατρική κατάσταση των τραυματιών και μετά απ' όλα αυτά, ενημερώνουμε το συντονιστικό κέντρο για την υφιστάμενη κατάσταση. Είναι γνωστό, ότι κατά τη σύγκρουση δύο οχημάτων ή κατά την πρόσκρουση οχήματος επί σταθερού αντικειμένου, συμβαίνουν ουσιαστικά βίαιες κινήσεις σε τρία επίπεδα.
Πρώτον, τα οχήματα που συγκρούονται μεταξύ τους,
δεύτερον, οι επιβάτες που κτυπούν επί των οχημάτων σε διάφορα σημεία και
τέλος λόγω της κινητικής ενέργειας εσωτερικά όργανα του σώματος μας μετακινούνται πιέζοντας άλλα όργανα (π.χ ο εγκέφαλος πλέει σε υγρό περιβάλλον στο κεφάλι μας).
Είναι πολύ σημαντικό να γίνει σωστή αναγνώριση και να εκπονηθεί σωστό σχέδιο δράσης, με σωστές προτεραιότητες. Είναι οι δύσκολες στιγμές, που οι διασώστες αποφασίζουν ποια ζωή θα σώσουν πρώτα, και είναι στην εκτίμηση του επικεφαλής η ακολουθητέα σειρά ενεργειών. Εννοείται ότι ο επικεφαλής κανονικά δεν χειρίζεται κανένα εργαλείο, συντονίζει και επιβλέπει την όλη επιχείρηση, όλη δε η ομάδα αναφέρεται σε αυτόν και μόνον για ότι συμβαίνει κατά τη διάσωση. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή κατά την αναγνώριση για τον αριθμό των θυμάτων, εκτός των προφανών, διότι υπάρχει το ενδεχόμενο να έχουν πεταχτεί έξω και να μην είναι ορατά εκεί που βρίσκονται ή να υπάρχουν μικρά παιδιά και να μην διακρίνονται εύκολα στο σημείο που έχουν εγκλωβιστεί. Ζητάμε πληροφορίες από αυτόπτες μάρτυρες ή από τα θύματα, εάν διατηρούν τις αισθήσεις τους. Κοιτάμε και ψάχνουμε τα αντικείμενα που υπήρχαν εντός των οχημάτων (παπούτσια, παιχνίδια, μπιμπερό, ρούχα κ.λ.π). Στους εγκλωβισμένους, που διατηρούν τις αισθήσεις τους, μιλάμε μόνον από μπροστά προστατεύοντας τον αυχένα τους από μετακινήσεις. Σε σύγκρουση φορτηγού ερευνούμε το χώρο πάνω και πίσω από τον οδηγό για το ενδεχόμενο άλλου ατόμου που να κοιμόταν εκεί.
Παράλληλα εντοπίζονται οι άμεσοι πιθανοί κίνδυνοι που μπορεί να υπάρχουν και είναι :
Καύσιμα
Αερόσακοι (μη ενεργοποιημένοι)
Γυαλιά
Καθίσματα ειδικής προστασίας που ακολουθούν το μετακινούμενο (μπρος - πίσω) άτομο κατά την σύγκρουση μειώνοντας την κινητική ενέργεια
Ασταθή αντικείμενα, φορτία
Πλήθος
Κυκλοφορία
Εντοπίζουμε εάν υπάρχουν άλλοι ειδικοί κίνδυνοι και ζητάμε ανάλογες ενισχύσεις (π.χ αστυνομία, συνεργείο καθαρισμού και αποκομιδής, ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ κ.λ.π) Όσον αφορά το καύσιμο ελέγχουμε τον τύπο αυτού, (βενζίνη, πετρέλαιο, αέριο), αν υπάρχει διαρροή υγρού ή αερίου καυσίμου, αν υπάρχει δεξαμενή αερίου κ.λ.π.
Το σύστημα των αερόσακων αποτελείται από διάφορους αισθητήρες, έναν μικροεπεξεργαστή και έναν ή περισσότερους αερόσακους. Οι αισθητήρες είναι ταχύτητας και επιβράδυνσης. Η επιβράδυνση μετριέται σε ένα εύρος 30ο στο μπροστινό τμήμα του οχήματος και όταν αυτή υπερβεί μια συγκεκριμένη τιμή, ενεργοποιούνται οι αερόσακοι. Ο μικροεπεξεργαστής στέλνει ένα ηλεκτρικό σήμα στον πυκνωτή, που αναφλέγει το καύσιμο και αέριο εισέρχεται εντός του αερόσακου. Όλα αυτά συμβαίνουν σε χιλιοστά του δευτερολέπτου. Στη συνέχεια το αέριο εξέρχεται του αερόσακου. Τυχόν άσπρος καπνός που μπορεί να δημιουργηθεί προέρχεται από την σκόνη συσκευασίας του αερόσακου.
Θα πρέπει να αναγνωριστεί και να εντοπιστεί η ύπαρξη μη ενεργοποιημένων αερόσακων εντός του οχήματος. Εκτός των κλασικών αερόσακων οδηγού, συνοδηγού αερόσακοι μπορεί να υπάρχουν σε πολλά μέρη σε ένα όχημα, όπως πχ στο μαξιλαράκι κεφαλής, στην μεσαία κολώνα, κάτω από τα πεντάλ, τύπου κουρτίνας, στις ζώνες ασφαλείας κα. Συνολικά, υπάρχουν 34 μέρη σε ένα αυτοκίνητο που μπορεί να τοποθετηθεί αερόσακος. Στο εγγύς μέλλον θα μπορούν να τοποθετούνται μέχρι 16 αερόσακοι στο ίδιο όχημα. Υπάρχουν ακόμα αερόσακοι σε εξελιγμένα οχήματα διπλοί, δηλ. υπάρχει ένας μικρός και ένας μεγαλύτερος, αμφότεροι στο τιμόνι και ενεργοποιούνται αναλόγως της επιβράδυνσης.
Η ενεργοποίηση ενός αερόσακου συνοδεύεται από ένα δυνατό θόρυβο 140db περίπου (σαν το πιστόλι εκκίνησης αγώνων, ή το όριο για αίσθημα πόνου στο αφτί) και εκτός της προστασίας που παρέχει σε περίπτωση ατυχήματος, είναι δυνατόν να προκαλέσει και βλάβες, όπως ελαφρά εγκαύματα στο πρόσωπο από την πίεση που ασκείται, θραύση και είσοδο τυχόν γυαλιών ή ειδών καπνίσματος, κακώσεις στους καρπούς των χεριών, σπάσιμο τύμπανων αυτιών λόγω της δημιουργούμενης πίεσης εντός του οχήματος (όγκος αερόσακου οδηγού 40-60 λ. και συνοδηγού 60-80λ. αντίστοιχα) καθώς επίσης και σοβαρές βλάβες στον λαιμό και στην πλάτη λόγω αστοχίας ή μερικής επιτυχίας του αερόσακου σε σχέση με το προστατευόμενο άτομο.
Φάση 2η: Διαχείριση κινδύνων - σταθεροποίηση
Σκοπός αυτής της φάσης είναι να δημιουργηθεί ένας ασφαλής χώρος εργασίας εντός και εκτός του συγκρουσθέντος οχήματος. Προς τούτο, σταθεροποιούμε το (ή τα) οχήματα και τυχόν αντικείμενα που πιθανόν να αποτελούν κίνδυνο για τη ζωή των διασωστών ή των θυμάτων. Υπολογίζουμε την ύπαρξη μη ενεργοποιημένων αερόσακων καθώς και μη ενεργοποιημένων προεντατήρων ζωνών ασφαλείας (συνήθως ενεργοποιούνται ταυτόχρονα) και σκεπτόμαστε την διαχείριση των τζαμιών. Αναλυτικότερα, σταθεροποιούμε τα οχήματα έτσι όπως ακριβώς είναι μετά το ατύχημα απαγορευμένης κάθε περαιτέρω κίνησης εάν είναι εγκλωβισμένα μέσα θύματα εκτός της περίπτωσης που από την θέση τους προκύπτει κίνδυνος της ζωής τους. Τυχόν αντικείμενα όπως δομικές κατασκευές, στύλος ΔΕΗ, δέντρο κλπ, σταθεροποιούνται και αυτά εάν κρίνονται επικίνδυνα.
Η σταθεροποίηση μπορεί να γίνει με τάκους και σφήνες (ξύλινους ή πλαστικούς) με συστήματα έλξης TIRFOR που χρησιμοποιούν το συρματόσχοινο, με ιμάντες πρόσδεσης με καστάνια, με γρύλους κλπ. Στη συνέχεια αποσυνδέεται η μπαταρία αφαιρώντας τους πόλους (και όχι κόβοντας τους - κίνδυνος σπινθήρα. Επίσης, πρώτα αφαιρείται ο αρνητικός).
Οι προεντατήρες ζωνών ασφαλείας λειτουργούν με παρόμοιο των αερόσακων τρόπο, μέσω αισθητήρων που ανιχνεύουν την επιβράδυνση. (Είναι δύο τύπων, μηχανικοί - ελατήρια - και πυροτεχνικοί - εύφλεκτα αέρια και καύσιμο). Τοποθετούνται είτε στο κάθισμα είτε στο μεσαίο κολωνάκι και ο βασικός τους σκοπός είναι να συσφίξουν την ζώνη ασφαλείας κατά 15 εκατοστά. Είναι ευκολονόητο τι μπορεί να συμβεί εάν ενεργοποιηθούν κατά την διάρκεια των διασωστικών ενεργειών. Για να αποφευχθεί λοιπόν αυτό, κόβουμε την ζώνη ασφαλείας (εάν βέβαια δεν συγκρατείται από αυτήν ο τραυματίας) στο πάνω και κάτω σημείο της ή απλά τη λύνουμε.
Επόμενο βήμα είναι η διαχείριση των τζαμιών, δηλαδή η ολοκληρωτική συνήθως αφαίρεση τους επειδή στα συγκρουσθέντα οχήματα συνήθως τα τζάμια εάν δεν σπάσουν δέχονται μεγάλες δυνάμεις και τάσεις, λόγω των στρεβλώσεων, αλλά και για να δημιουργηθεί χώρος για την επέμβαση. Κατά την διαδικασία αυτή προστατεύουμε με κάποιο ύφασμα ή πλαστικό τους τραυματίες και τους διασώστες και ενημερώνουμε τους εγκλωβισμένους για τις ενέργειές μας. Η αφαίρεση των πλαϊνών τζαμιών γίνεται είτε κατεβάζοντάς τα κανονικά είτε σπάζοντάς τα με κάποιο ζουμπά ή τσεκούρι χτυπώντας τα σε κάποια γωνία. Τα μεγάλα τζάμια μπρος και πίσω αφαιρούνται είτε κόβοντας το πλαστικό που υπάρχει (παλαιά οχήματα) εξωτερικά γύρω-γύρω, είτε χρησιμοποιώντας κάποιο πριόνι εάν είναι κολλητά (σύγχρονα οχήματα). Προσοχή, εάν χρησιμοποιηθεί πριόνι, να υπάρχει προστασία αναπνοής του διασώστη καθώς απελευθερώνεται κατά την κοπή σκόνη 15 φορές τοξικότερη του αμιάντου. Σημειωτέον ότι τα πλαϊνά παράθυρα σπάνε σε πολλά μικρά κομμάτια, ενώ τα μεγάλα μπρος-πίσω για λόγους ασφαλείας συνήθως περιβάλλονται μέσα - έξω από πλαστική μεμβράνη, οπότε αφαιρούνται κομμάτια ή ολόκληρα. Στη συνέχεια αφαιρούνται τα πλαστικά γύρω από τα παράθυρα, οι υαλοκαθαριστήρες και τέλος με κάποια σκούπα απομακρύνονται τα γυαλιά από τον χώρο εργασίας.
Φάση 3η: δημιουργία πρόσβασης για παροχή πρώτων βοηθειών.
Σκοπός η δημιουργία ανοιγμάτων και χώρων, ώστε να προσεγγίσει στο θύμα ο παραϊατρικός ή το ιατρικό προσωπικό. Καταρχήν δοκιμάζουμε τον ευκολότερο, γρηγορότερο και ασφαλέστερο δρόμο. Μέσω παραθύρων ή μέσω πόρτας που ανοίγει. Μόλις δημιουργηθεί αυτή η πρόσβαση εισέρχεται ο έχων γνώσεις ιατρικές ή πρώτων βοηθειών και ενεργεί, παραμένοντας κοντά στο θύμα μέχρι τον απεγκλωβισμό του.
Φάση 4η: Παροχή πρώτων βοηθειών
Σε αυτή τη φάση εκτιμάται η κατάσταση της υγείας του τραυματία και καθορίζεται η όλη εξέλιξη της επιχείρησης (άμεση ή ελεγχόμενη απελευθέρωση). Ο τραυματίας παρακολουθείται συνεχώς και τυχόν παρουσιαζόμενες επιπλοκές ή εν γένει επιδείνωση της κατάστασής του αναφέρεται στον επικεφαλής αμέσως. Προσοχή εδώ, όταν ο τραυματίας δεν διατηρεί τις αισθήσεις του τον μεταχειριζόμαστε σαν ζωντανό. Υπόψη ότι η ακοή είναι αυτή η αίσθηση που χάνεται τελευταία. Γι' αυτό είναι πάντα προτιμότερη η συνεννόηση με χειρονομίες μεταξύ μας.
Φάση 5η: δημιουργία ικανού χώρου
Σκοπός είναι να απεγκλωβιστεί ο τραυματίας με όσο το δυνατόν λιγότερες κινήσεις και να δοθεί χώρος στο ιατρικό-παραϊατρικό προσωπικό να τον περιποιηθούν κατάλληλα. Σε αυτή τη φάση οι κινήσεις και η όλη διαδικασία καθορίζονται από τον επικεφαλής των διασωστών και από αυτόν του ιατρικού - παραϊατρικού προσωπικού που ενδεχόμενα υπάρχει στον τόπο του συμβάντος, σε συνάρτηση πάντα με την κατάσταση της υγείας του τραυματία.
Ανεξάρτητα της θέσης του οχήματος, οι συνήθεις τεχνικές δημιουργίας χώρου είναι η μερική ή ολική αφαίρεση της οροφής του οχήματος, η αφαίρεση πόρτας, η απομάκρυνση του ταμπλό, η δημιουργία χώρου πρόσβασης στο χώρο των πεντάλ και η μέθοδος κοχύλι (για αναποδογυρισμένο όχημα), τεχνικές οι οποίες αναλύονται παρακάτω.
Με γνώμονα τον χρόνο, υπάρχουν δύο είδη απελευθέρωσης: η άμεση και η ελεγχόμενη.
Η άμεση λαμβάνει χώρα όταν υπάρχει εξωτερικός κίνδυνος για την διασωστική ομάδα ή τον τραυματία (πχ πυρκαγιά, επικίνδυνα υλικά κλπ) ή όταν επιδεινώνεται η κατάσταση του ασθενή και απειλείται η ζωή του. Η απόφαση στην πρώτη περίπτωση λαμβάνεται από τον επικεφαλής της διασωστικής ομάδας, ενώ στην δεύτερη από τον επικεφαλής της ιατρικής-παραϊατρικής ομάδας (αν υπάρχει τέτοια).
Στην ελεγχόμενη απελευθέρωση προσπαθούμε το συντομότερο δυνατόν να σταθεροποιήσουμε, ακινητοποιήσουμε και προστατεύσουμε τον τραυματία, έτσι ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος περαιτέρω βλάβης της υγείας του κατά τον απεγκλωβισμό του. Η ύπαρξη περισσότερου χώρου εγγυάται την μη επιδείνωση της κατάστασης του τραυματία. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί μια γενική αρχή "απομακρύνουμε το όχημα από τον τραυματία, όχι τον τραυματία από το όχημα" (τηρουμένων πάντα των αναλογιών και με αίσθηση κοινής λογικής.) Στόχος μας και προτεραιότητα πάντοτε η προστασία της ζωής και στη συνέχεια της περιουσίας των πολιτών.
Για να εφαρμόσουμε τεχνικές δημιουργίας χώρου πρέπει να γνωρίζουμε πού να κόψουμε ένα αυτοκίνητο. Να γνωρίζουμε δηλ. την ανατομία του, πώς είναι φτιαγμένο, πού υπάρχουν ειδικές ενισχύσεις κλπ. Τα σύγχρονα αυτοκίνητα είναι έτσι κατασκευασμένα, ώστε οι επιβάτες να προστατεύονται όσο το δυνατόν περισσότερο, κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης. Υπάρχουν ζώνες παραμόρφωσης που χρησιμεύουν στο να απορροφούν την ενέργεια της σύγκρουσης και να μην μεταφέρεται αυτή στο θάλαμο επιβατών, ο οποίος στα σύγχρονα οχήματα κατασκευάζεται έτσι ώστε να αντέχει συγκρούσεις μέχρι 64 Km/h. Η γρηγορότερη μέθοδος δημιουργίας χώρου γύρω από τον τραυματία είναι η μερική ή ολική αφαίρεση της οροφής. Στη συνέχεια ακολουθεί η αφαίρεση πόρτας και τέλος η ώθηση - απομάκρυνση του ταμπλό και η δημιουργία πρόσβασης στον χώρο των πεντάλ.
Αφαίρεση οροφής:
Αφού αφαιρεθούν όλα τα τζάμια και τα πλαστικά συγκράτησης αυτών, κόβουμε με τον κόφτη τα κολωνάκια στο πάνω ή κάτω σημείο τους. Προσοχή. Σε οχήματα που διαθέτουν πλαϊνούς αερόσακους - κουρτίνες το αέριο που γεμίζει αυτούς βρίσκεται σε φιαλίδιο υψηλής πίεσης μέσα στο πίσω συνήθως κολωνάκι και στη μέση αυτού. Εάν κοπεί το κολωνάκι στην μέση κατά λάθος, ενδεχόμενα να εκτιναχθεί βίαια αποθηκευμένο αέριο, με μη επιθυμητά αποτελέσματα. Επίσης, από τα κολωνάκια δυνατόν να διέρχονται καλωδιώσεις από αισθητήρες αερόσακων ή "έξυπνων" καθισμάτων (που ακολουθούν την πορεία του σώματος κατά την σύγκρουση απορροφώντας έτσι την κινητική ενέργεια, πχ Saab 95). Κόβουμε λοιπόν, τα κολωνάκια με τέτοιο τρόπο, ώστε να "διπλώσει" η οροφή προς την κατεύθυνση που θέλουμε. Για να γίνει ευκολότερο το δίπλωμα αυτό κόβουμε και την ίδια την οροφή στα δύο σημεία που πρόκειται να διπλώσει.
Αφαίρεση πόρτας:
Δοκιμάζουμε πάντα μήπως ανοίγει απλά. Σε αρνητική περίπτωση σκοπός μας είναι να κόψουμε τους δυο μεντεσέδες και την κλειδαριά. Για να δημιουργήσουμε ικανό χώρο για την είσοδο του διαστολέα μπορούμε να συμπιέσουμε με τον διαστολέα το φτερό πάνω από την μπροστινή ρόδα και έτσι να αποκαλυφθεί ο χώρος των μεντεσέδων, τους οποίους κόβουμε αριστερά ή δεξιά του κεντρικού πείρου. Αποφεύγουμε να κόψουμε τον πείρο. Κατά τον χειρισμό των υδραυλικών μας εργαλείων δεν μπαίνουμε ποτέ ανάμεσα στο εργαλείο και στο όχημα, αλλά στην αντίθετη μεριά. Ο κόφτης θα πρέπει να κόβει πάντοτε σε κατεύθυνση κάθετη με το προς κοπή αντικείμενο. Ενδεχόμενα να ζοριστεί λίγο κατά την κοπή, γεγονός που καταλαβαίνει κανείς και από τον θόρυβο της αντλίας. Δεν διακόπτουμε την λειτουργία του. Επιμένουμε. Την στιγμή του ζορίσματος ανεβαίνει η πίεση λειτουργίας του, αλλάζοντας βαθμίδα κάνει κινήσεις πιο αργές αλλά δυνατότερες. Εάν τελικά πραγματικά δεν μπορεί να κοπεί, αλλάζουμε σημείο. Προσοχή επίσης όταν συμπιέζονται πολλές καλωδιώσεις μαζί και δημιουργούν μια πυκνή πλεξούδα πλαστικών και καλωδίων. Κόβεται πολύ δύσκολα. Προτιμότερο να χωριστεί σε μικρότερες πλεξούδες.
Απομάκρυνση ταμπλό:
Τοποθετούμε υδραυλικό γρύλο στη γωνία που σχηματίζεται στην βάση της μεσαίας κολώνας με το πάτωμα και την άλλη άκρη προς το ταμπλό στο ύψος του παρμπρίζ (κάτω σημείο) και ωθούμε. Απαραίτητα προηγούμενα έχουμε κάνει ένα κόψιμο ανάμεσα στους δυο μεντεσέδες της πόρτας, έτσι ώστε, να υποχωρήσει ευκολότερα το ταμπλό. Εάν δεν έχουμε τόσο μακρύ γρύλο, ούτε τάκους να χρησιμοποιήσουμε με τον γρύλο, τότε τοποθετούμε τον διαστολέα στο μέσον του πατώματος της πόρτας συμπιέζοντας το πάτωμα και τον αφήνουμε εκεί λειτουργώντας σαν σημείο εφαρμογής για τον κοντύτερο γρύλο που διαθέτουμε. Ο διαστολέας μπορεί να μείνει εκεί αποσυνδεδεμένος από τις σωλήνες υψηλής πίεσης. (Δεν χάνει την πίεση του οποιοδήποτε υδραυλικό διασωστικό εργαλείο διπλής ενέργειας ακόμα και όταν αποσυνδεθεί από την αντλία. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει όταν αποθηκεύονται να μην κλείνουν τελείως οι σιαγώνες σε διαστολέα και ψαλίδα αλλά να παραμένει ένα κενό ενός περίπου εκατοστού μεταξύ τους. Υπενθυμίζεται εδώ, ότι τα υδραυλικά εργαλεία που συνδέονται και λειτουργούν με την μηχανοκίνητη αντλία, είναι διπλής ενέργειας, δηλαδή, εκτελούν ενέργεια και ανοίγοντας και κλείνοντας (διαστολή, έλξη, συμπίεση). Είναι αυτά που διαθέτουν διπλές σωλήνες ελαίου υψηλής πίεσης. Αντίθετα, τα χειροκίνητα με έναν σωλήνα ελαίου είναι μονής ενέργειας, δηλ. εκτελούν κίνηση ισχύος μόνον προς μια κατεύθυνση).
Πρόσβαση στο χώρο των πεντάλ:
έχοντας αφαιρέσει την πόρτα και επιθυμώντας να δημιουργήσουμε περισσότερο χώρο στα πεντάλ, μπορούμε καταρχήν χρησιμοποιώντας την κομμένη ζώνη ή ένα σκοινί ή και με τα χέρια να έλξουμε τα πεντάλ προς τα πλάγια. Μετακινούνται πολύ ευκολότερα και είναι προτιμότερο από το να κοπούν, που δεδομένης της ύπαρξης ανθρώπινου μέλους εκεί δεν είναι πάντα εφικτό. Συνεχίζοντας, μπορούμε να κόψουμε σε δυο σημεία (στο ανώτερο και κατώτερο δυνατόν) ανάμεσα στους δυο μεντεσέδες και σε βάθος 10-15 περίπου εκατ. Στη συνέχεια, με τον διαστολέα συμπιέζουμε (δαγκώνουμε) το κομμάτι ανάμεσα στα δύο παράλληλα κομμένα σημεία και το γυρνάμε προς τα έξω, σαν κονσέρβα. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργούμε ένα έξτρα βολικό "παράθυρο" στον χώρο των πεντάλ, όπου συνήθως εγκλωβίζεται ο οδηγός .
Αποφεύγουμε την χρήση αλυσίδων έλξης με σημείο έλξης τον άξονα του τιμονιού, διότι στα σύγχρονα αυτοκίνητα ο άξονας δεν είναι μονοκόμματος, είναι σπαστός και έτσι υπάρχει κίνδυνος να σπάσει με ανεπιθύμητα αποτελέσματα.
Αυτοκίνητο σε πλάγια θέση:
Το σταθεροποιούμε και εφαρμόζοντας πλαϊνή αφαίρεση της οροφής δημιουργούμε τον απαραίτητο χώρο για τον ασφαλή απεγκλωβισμό και μεταφορά του τραυματία.
Αυτοκίνητο αναποδογυρισμένο:
εφαρμόζουμε την μέθοδο "κοχύλι". Κόβοντας τα αναγκαία κολωνάκια (ποτέ όλα, αφού στηρίζουν το όχημα) εφαρμόζουμε γρύλο ώθησης-ανύψωσης τοποθετώντας τον μεταξύ της οροφής (η οποία θα παραμείνει επί της οδού, ακίνητη) και στο αμάξωμα σε σταθερό σημείο. Ωθώντας έτσι, σηκώνεται προς τα πάνω το αυτοκίνητο δημιουργώντας για εμάς τον απαραίτητο χώρο για απεγκλωβισμό των επιβατών.
Φάση 6η: Απεγκλωβισμός
Τώρα που έχουν γίνει όλες οι προηγούμενες ενέργειες, έρχεται η στιγμή του απεγκλωβισμού του θύματος και της μεταφοράς του εκτός του οχήματος. Υπάρχουν πολλές επιλογές διαθέσιμες για την ακολουθητέα οδό απομάκρυνσης, συναρτήσει δύο κυρίως παραγόντων, της παραμόρφωσης του οχήματος και των τραυμάτων του θύματος. Η μέθοδος και η κατεύθυνση που θα πρέπει να εφαρμοστούν είναι θέμα απόφασης μεταξύ των επικεφαλής ιατρικής και διασωστικής ομάδας. Η τοποθέτηση του θύματος επί του φορείου είναι έργο πολλών ατόμων, οι οποίοι θα υπακούν σε παραγγέλματα που θα δίνει αυτός που θα κρατάει το κεφάλι του θύματος .
Φάση 7η: Αξιολόγηση και εκπαίδευση
Μια από τις ουσιαστικότερες φάσεις, κυρίως για τους διασώστες-πυροσβέστες, δεδομένου ότι καμία περίπτωση δεν είναι ίδια με την άλλη και ότι η εμπειρία κατά την εκτέλεση των καθηκόντων μας παίζει καταλυτικό ρόλο στην έκβαση της επιχείρησης. Σε αυτή τη φάση συμμετέχουν (αν είναι δυνατό) όλοι οι εμπλακέντες στην επιχείρηση, γίνεται αμέσως μετά το συμβάν και την επιστροφή στον σταθμό και συζητιούνται τα κάτωθι:
Οι ακολουθείσες διαδικασίες
Η επικοινωνία γενικά
Τι πήγε καλά;
Τι θα μπορούσε να βελτιωθεί;
Ποιος θα πραγματοποιήσει αυτές τις βελτιώσεις;
Με αυτή τη συζήτηση - αξιολόγηση ανταλλάσσονται σκέψεις, ιδέες, γίνεται ανάλυση και καλοπροαίρετη κριτική και είναι το θεμέλιο της επαγγελματικής μας βελτίωσης. Αποκαθιστά και εγκαθιδρύει ένα κλίμα εμπιστοσύνης, αλληλεγγύης και ιδιαίτερου δεσίματος μεταξύ των μελών της ομάδας και κατά κάποιο τρόπο αποφορτίζει συναισθηματικά - ψυχικά και τους διασώστες. Εδώ θα πρέπει να υπολογιστεί - καταγραφεί και το θέμα "ψυχολογική υποστήριξη" των διασωστών όπου η παρουσία ειδικού επί τέτοιων θεμάτων θα βοηθούσε απεριόριστα. Κανείς μας, εκπαιδευόμενος, δεν επισκέφθηκε νεκροτομείο ή άλλον χώρο όπου το θέαμα που αντικρίζεις και συνυπάρχεις για αρκετή ώρα να είναι τέτοιο που να μην αισθάνεσαι "δύσκολα". Σε όλους μας έχει υπάρξει μια πρώτη φορά που είδαμε καμένο ή διαμελισμένο άνθρωπο, θέαμα που όσες φορές και να το δεις δεν το συνηθίζεις, ούτε εξοικειώνεσαι μαζί του, τουλάχιστον όχι χωρίς τίμημα. Τέλος, θα πρέπει να ακολουθήσει σχετική εκπαίδευση, κοινές ασκήσεις με άλλους εμπλεκόμενους φορείς, με χαλασμένα άχρηστα αυτοκίνητα και σε συνθήκες όσο το δυνατόν πλησιέστερα στις πραγματικές (πχ να τοποθετηθεί "θύμα" το οποίο να "υποφέρει").
Εδώ ολοκληρώνεται η παρουσίαση της μεθόδου SAVER.
ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Παρότι θεωρείται απαραίτητο οι διασώστες - πυροσβέστες να γνωρίζουν τουλάχιστον να παρέχουν πρώτες βοήθειες σε τραυματία, γεγονός που συνηθίζεται σε πολλές πυροσβεστικές υπηρεσίες χωρών της Ευρώπης, στην Ελλάδα είναι αμφίβολο αν την δουλειά αυτή την κάνει και το πλήρωμα του ασθενοφόρου του ΕΚΑΒ που θα καταφθάσει στο χώρο του συμβάντος. Παρόλα αυτά σε μια ιδανική κατάσταση θα πρέπει να ακολουθηθεί η "αλυσίδα ιατρικής φροντίδας" που περιλαμβάνει τα κάτωθι:
Αναγνώριση του επείγοντος ενός ασθενή
Πρώτες βοήθειες σε αυτόν
Φροντίδα ασθενοφόρου σε αυτόν
Κλινική φροντίδα σε αυτόν
Ανάρρωσή του
Αναγνώριση:
περιλαμβάνει την εκτίμηση της κινητικής ενέργειας που υπήρξε στο ατύχημα, τον μηχανισμό του τραυματισμού και το ενδεχόμενο να κληθούν περισσότερες ιατρικές δυνάμεις στο χώρο.
Ερευνούμε για ενδείξεις τραύματος μεγάλης κινητικής ενέργειας, οι οποίες μπορεί να είναι:
σύγκρουση με ταχύτητα μεγαλύτερη των 35 Km/h, χωρίς ζώνες ασφαλείας
πάνω από 45 Km/h με τις ζώνες ασφαλείας
το όχημα να έχει γλιστρήσει πάνω από 7μ από το σημείο σύγκρουσης
τροχός ή μηχανή να έχουν εισέλθει στον θάλαμο επιβατών
η παραμόρφωση του τιμονιού,
η παραμόρφωση του θαλάμου επιβατών >35cm στην πλευρά του θύματος ή >50cm στην αντίθετη πλευρά
ο μπροστινός άξονας να έχει μετακινηθεί προς τα πίσω
βαθουλώματα στο παρμπρίζ από τους επιβάτες
αναποδογυρισμένο όχημα
θύμα εκτοξευθέν εκτός οχήματος
τρίχες ή αίμα στον κεντρικό καθρέπτη κλπ. Όλα αυτά μας οδηγούν στο είδος του τραυματισμού και στην εφαρμοστέα διαδικασία παροχής ιατρικής βοήθειας.
Γενικά πρέπει να γνωρίζουμε ότι:
Ο άνθρωπος που έχει τραυματιστεί και πονάει, καταναλώνει 400% περισσότερο Οξυγόνο.
Χρειάζεται να σκεπαστεί, γιατί παθαίνει υποθερμία.
"Χρυσή ώρα" ονομάζεται η πρώτη ώρα μετά το ατύχημα και είναι αυτή που θα πρέπει ο τραυματίας να βρίσκεται στο νοσοκομείο.
(Στην Ολλανδία ο νόμος υποχρεώνει την Πυροσβεστική να είναι σε κάθε σημείο επέμβασης σε χρόνο μέχρι 6 λεπτά, ενώ το ασθενοφόρο μέχρι 15 λεπτά).
Το ιατρικό "τρίγωνο της ζωής", σε αντιστοιχία με το τρίγωνο της φωτιάς, ονομάζει τις πλευρές του "Αεραγωγοί - Κυκλοφορία - Αναπνοή" και συνίσταται στο ότι θα πρέπει να δοθούν οι πρώτες βοήθειες με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η ανεμπόδιστη κυκλοφορία αέρα μέσω των αεραγωγών του σώματος, η αναπνοή και η κυκλοφορία του αίματος.
Ισχύει δε η γενική αρχή: "αντιμετωπίζεις πρώτα ό,τι σκοτώνει πρώτα".
Η ακινητοποίηση του αυχένα του τραυματία με τα χέρια, με κολάρο ή με άλλο αυτοσχέδιο τρόπο (πχ τυλιγμένη πετσέτα) θεωρείται από τις σημαντικότερες κινήσεις. Υπόψη ότι οι μύες της κάτω σιαγώνας του στόματος είναι οι δυνατότεροι του σώματος και εκεί δεν υπάρχει κάποιο ζωτικό μας όργανο.
Προστατεύουμε το θύμα από καιρικές συνθήκες και από την έκθεσή του σε κοινή θέα.
Καλύπτουμε τυχόν ανοικτές πληγές και ψύχουμε τυχόν καψίματα.
ΜΕΣΑΙΑ ΔΙΑΣΩΣΗ - ΒΑΡΙΑ ΔΙΑΣΩΣΗ
Η ελαφρά διάσωση έχει να κάνει με τα ΙΧ επιβατηγά αυτοκίνητα. Η μεσαία με τα VAN και τα μικρά λεωφορεία και η βαριά με τα βαρέα οχήματα μεταφοράς αγαθών, τα τρένα, λεωφορεία κλπ.
Σε αυτές τις περιπτώσεις η φιλοσοφία επέμβασης παραμένει ίδια. Χρειαζόμαστε όμως περισσότερο προσωπικό και εξοπλισμό. Υπάρχουν βέβαια ιδιαιτερότητες καθώς αλλάζει η ανατομία των οχημάτων, δεν υπάρχουν ζώνες παραμόρφωσης, είναι με επίπεδη μύτη μπροστά, υπάρχουν ενισχυμένες μπάρες προστασίας είτε του θαλάμου του οδηγού είτε των επιβατών, μεταφέρουν φορτίο που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ή ανθρώπους συνήθως ίδιας ηλικίας, άρα έχουμε πολλούς εγκλωβισμένους. Γενικά στα μισά τροχαία ατυχήματα εμπλέκεται βαρύ όχημα. Η επέμβαση σε τέτοια οχήματα προϋποθέτει γνώσεις κατασκευής και ανατομίας αυτών, γνώσεις που αποκτώνται είτε με άμεση επαφή με τις εταιρίες κατασκευής, είτε με τους εμπόρους. Διαθέτουν ειδικούς χώρους ξεκούρασης που θα πρέπει να ερευνηθούν. Επίσης, μεγάλες δεξαμενές καυσίμων, συστοιχία μπαταριών, συστήματα λειτουργούντα με αέρα, ειδικούς ψυκτικούς μηχανισμούς, συσκευές παραγωγής καφέ, τηλεόραση, ακόμα και όπλα για τη προστασία των οδηγών.
Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο διασώστης σ' αυτή την περίπτωση είναι ότι θα πρέπει να εργαστεί σε ύψος. Χρειάζεται απαραίτητα κλίμακα με μορφή Π ή Η. Η επέμβαση σε φορτηγό είναι αρκετά όμοια με αυτήν που έχει ήδη περιγραφεί. Προσοχή μόνον στο βάρος της πόρτας και στο κόψιμο των προστατευτικών εμπρόσθιων ενισχυμένων δοκών.
Επεμβαίνοντας σε λεωφορείο έχει επίσης την δική του τεχνική. Το σασί είναι είτε κλιμακωτό είτε σωληνωτό, αναλόγως το λεωφορείο υπάρχει ή όχι χώρος αποσκευών, τουαλέτα χημική, χώρος για ξεκούραση δεύτερου οδηγού κλπ. Εδώ συναντάται το φαινόμενο του "Ντόμινο" καθόσον όταν η επιβράδυνση είναι μεγαλύτερη από 40 Km/h σπάνε τα καθίσματα και συσσωρεύονται σε ένα μέρος. Υπάρχουν πολλά θύματα και συνήθως ΜΜΕ. Τα τζάμια δεν αφαιρούνται απαραίτητα γιατί μπορεί να υποστηρίζουν την οροφή του λεωφορείου. Καλό είναι να δημιουργηθεί μια είσοδος και μια έξοδος διαφορετική ώστε να υπάρχει χώρος κίνησης. Κάποιος διασώστης θα πρέπει να ασχολείται με την καταγραφή των τραυματιών, θυμάτων κλπ. Θα πρέπει να οργανωθεί χώρος συγκέντρωσης θυμάτων.
ΤΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΔΙΑΣΩΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΡΟΧΑΙΟ ΑΤΥΧΗΜΑ
Ο ανάλογος διασωστικός εξοπλισμός περιλαμβάνει τα κάτωθι μικρά ή μεγάλα εργαλεία:
Μηχανοκίνητη υδραυλική αντλία (εναλλακτικής ή ταυτόχρονης λειτουργίας 2 εργαλείων)
Χειροκίνητη υδραυλική αντλία
Διαστολέα (υπάρχουν διάφορα μεγέθη)
Ψαλίδα (τύπου παπαγαλάκι προτιμότερο)
Γρύλο (τηλεσκοπικό ή να επιδέχεται προεκτάσεις)
Τις απαραίτητες σωλήνες ελαίου υψηλής πίεσης
Φορείο (κατά προτίμηση ξύλινο)
Τάκοι, σφήνες κλπ υλικά σταθεροποίησης
Καλύμματα αιχμηρών επιφανειών (ειδικό ύφασμα αντοχής στην κοπή. Δύναται να χρησιμοποιηθούν κα κομμένοι σωλήνες 65 mm).
Κόφτη ζωνών ασφαλείας
Ιμάντες έλξης με καστάνια
Ζουμπά θραύσης υαλοπινάκων
Πένσα
Κατσαβίδι
Πλαστικό σφυρί
Τρίμετρη μετροταινία
Ξεφουσκωτήρι ελαστικών
Μεταλλικό κόφτη εγγράφων
Πλαστικό διαφανές αντοχής ύφασμα για ελαφριά προστασία του θύματος από τα γυαλιά
Χοντρό πλαστικό εύκαμπτο για βαριά προστασία του θύματος από αντικείμενα
Σκούπα απλή
Απορροφητικά υλικά πετρελαιοειδών
Κλίμακα σε μορφή Η για επέμβαση σε φορτηγά
Σύστημα έλξης, ανύψωσης φορτίων με συρματόσχοινο TIRFOR
Σεντόνι
Κουβέρτα
Ανυψωτικούς αερόσακους
Μουσαμά ή άλλο πλαστικό τοποθέτησης χρησιμοποιούμενων εργαλείων
Και βεβαίως πλήρη προστατευτική ενδυμασία οι διασώστες.
www.ethelontesnf.blogspot.com
.jpg)
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου